Maanden hadden we ons verheugd en vandaag zou het zover zijn: vanaf maandag 6 april zou een groep MUSICO-reizigers zes dagen in Sint- Petersburg verblijven. Als reisleider was dit goed voor maanden voorpret. Boeken werden aangeschaft, cd’s beluisterd, films bekeken en artikelen herlezen. Overijverig begon ik zelfs met een cursus Russisch, alles ter voorbereiding van zes onvergetelijke dagen.
Gelukkig is zo’n voorbereiding niet voor niets. In dit blog in zes afleveringen zal ik de komende dagen met u aan onvervalst leunstoeltoerisme doen. Laten we in gedachten naar Sint-Petersburg afreizen. Al is het slechts op papier en beeldscherm, laten we een stadsrondleiding maken, concerten en opera’s bezoeken, kunstwerken bewonderen en smaken van de Russische keuken oproepen. Eenvoudige receptuur wordt bijgeleverd. Kortom: lees, kijk, luister en geniet. Vergeet niet af en toe de ogen te sluiten om uw verbeelding haar werk te laten doen.

Dag één: Nederland – Sint-Petersburg

Veel steden kennen enige mythevorming rondom hun ontstaansgeschiedenis. Beroemd is de mythe van Venetië, eeuwenlang bekend als de ‘Eerste republiek van het christendom.’ De stad was immers ná de val van het Romeinse Rijk ontstaan, volgens Venetianen zelfs door goddelijke interventie en met hulp van de heilige Marcus. ‘La Serenissima’ was zo de ware opvolger van het antieke, heidense Rome, hetgeen op alle mogelijke manieren in architectuur en beeldende kunst werd uitgedrukt.

Ook Sint-Petersburg, met Amsterdam een ‘Venetië van het Noorden’, kent haar mythische geboorte. Hierbij vervult tsaar Peter de Grote de rol van goddelijke gezant, Amsterdam krijgt een mooie bijrol. De reizen van tsaar Peter de Grote door West-Europa en zijn verblijf in de Nederlanden, inspireerden hem tot het laten verrijzen van een nieuwe stad. Als locatie koos hij de moerassige delta van de Neva rivier. Deze feiten zijn aannemelijk genoeg, maar enige verdichting volgt al snel.

Het droombeeld van tsaar Peter

Op 16 mei 1703 kreeg tsaar Peter, uitkijkend over dat water van de Neva, een ingeving. Noem het een visioen of een droombeeld: hij zag een nieuwe stad voor zich, met een glorieuze architectuur, strak stratenplan en een bloeiende maritieme industrie. De tsaar, nooit te beroerd om zelf een werktuig op te pakken, sneed een turf-plag in repen en smeet ze op de grond. Wijzend naar de o zo toevallig in kruisvorm neergevallen turf sprak hij: ‘Laat hier een stad ontstaan.’ En zoals dat gaat in legendes, op dat ogenblik vloog een arend over. In sommige versies zijn het er zelfs twee, overeenkomstig het wapen van de Romanovs. Nu schijnen adelaars in de regio niet voor te komen. En van een visioen vertaald naar een puntgaaf keizerlijk stadsontwerp is geen sprake. Maar een verhaal moet ergens beginnen.

Een beroemde leerling in Amsterdam …

Tijdens een wandeling over de stille Amsterdamse Oostenburgergracht stond ik vorige week voor het gebouw van de voormalige Admiraliteitslijnbaan (1660), spetterend in het zonlicht. Op de zijkant van het pand is een plaquette te vinden: ‘Hier woonde en werkte tsaar Peter de Grote, 30 augustus 1697 – 15 januari 1698’ (afb. x). Interessanter nog is de bronzen tekst eronder, een kopie van het getuigschrift van VOC-scheepstimmerman Gerrit Claesz Pool voor zijn illustere leerling, de tsaar van Rusland.

• 

• 

Vanaf zondag 25 augustus 1697 verbleef Peter de Grote namelijk met zijn gezantschap in Amsterdam. Op voorspraak van burgemeester Nicolaes Witsen studeerde hij er scheepsbouw op de werf van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. De zo in techniek geïnteresseerde tsaar werkte er onder toezicht maandenlang aan de bouw van het VOC-schip Peter en Paul, een project dat speciaal voor hem was opgezet.

… en in Zaandam

In de populaire overlevering is het vooral de keizerlijke connectie met Zaandam, denk aan het beroemde ‘Czaar Petershuisje’, dat tot de verbeelding spreekt. Maar het verhaal wil ook dat drommen nieuwsgierige Zaankanters zich aan de grote Rus bleven vergapen.

Daar kreeg Peter de Grote al snel genoeg van en Amsterdam schoot te hulp. Het VOC terrein op Wittenburg was voor publiek afgesloten en Peter kon er in alle rust zijn opleiding vervolgen. Met een feestmaal in de Kloveniersdoelen en groot vuurwerk op een drijvend ponton in de Amstel werden hij met zijn gezantschap op 29 augustus 1697 welkom geheten. Het was de feestelijke bekrachtiging van de bijzondere band die tussen Peter de Grote en Amsterdam dus wel degelijk heeft bestaan.

Avondlicht in Sint-Petersburg

Van Amsterdam terug naar Sint-Petersburg. Voor het gemak zijn we aangekomen bij ons hotel op het Vasilevski eiland in de Neva. In het late zonlicht lopen we nog even naar de Universiteitskade, daar waar het eiland als een soort taartpunt de rivier in steekt. Voor ons de Peter- en Paulusvesting, de vermeende plek waar het allemaal begon. Rechts over het water de imposante silhouetten van de voormalige Admiraliteit en het Winterpaleis, nu Hermitage. Maar laten we niet op de dingen vooruitlopen, het licht begint al te wijken. We lopen terug naar ons hotel, eten wat en rusten uit. Morgen verder, als het tijd is om de stad te verkennen.

Lees hier het verslag van dag twee van deze – virtuele – reis naar Sint-Petersburg.