Componist: Modest Moessorgski
Librettist:
Modest Moessorgski
Première: 09-02-1886 te Sint-Petersburg
De opera naar een libretto van de componist zelf speelt zich af aan de vooravond van de machtsovername van tsaar Peter de Grote. Moskou wordt verscheurd door twee rivaliserende leiders: prins Golytsin van de Bojaren en Iwan Chovansjtsjina die de sekte van de Oudgelovigen verdedigt. Chovansjtsjina heeft een eigen leger, de gevreesde Streltsen.
Marfa, een Oudgelovige en bovendien de voormalige liefde van Iwan Chovansjtsjina's zoon Andrej, doet voorspellingen die wonderwel blijken uit te komen. Onder leiding van een afscheidingsgroep van de Bojaren kan tsaar Peter de Grote de stad innemen. Prins Golytsin wordt verbannen, Iwan Chovansjtsjina vermoord en de Oudgelovigen plegen massaal zelfmoord om aan het bewind van tsaar Peter de Grote te ontkomen. Ook Andrej pleegt zelfmoord. Hij sterft liever samen met Marfa dan dat hij in handen komt van de lijfwachten van de tsaar.
Moessorgski liet Chovansjtsjina onvoltooid achter. Na zijn dood hebben diverse componisten zich over de voltooiing gebogen. Dat was niet eenvoudig want Moessorgski liet een verwarrend plot achter. De versie van Rimsky-Korsakov werd gebruikt tijdens de première van 1886.
Drie decennia later was Diaghilev niet erg tevreden over de afronding en vroeg Stravinsky na bestudering van de oorspronkelijke manuscripten een nieuwe versie te maken. Omdat Stravinsky het op dat moment erg druk had met de Sacre du printemps vroeg hij Ravel hem te helpen met orkestreren. Later heeft Stravinsky zich min of meer gedistantieerd van zijn werk. Herarrangementen door iemand anders dan de componist en dan vooral een componist die "zo bewust en verzekerd te werk als Moessorgski" waren niet gepast.
In 1959 maakte Sjostakovitsj ook een nieuwe orkestratie.
Net als in Boris Godoenov waren ook in deze opera de dood, verbanning, waanzin en politiek de inspiratiebronnen voor Moessorgski. Hij laat zien hoe persoonlijke en politieke ambities in elkaar overlopen en hoe het gewone volk lijdt onder de machtsspelletjes van hun heersers.