door Susan Dorrenboom – 12 maart 2019
Muzikale ontwikkeling verloopt vaak met horten en stoten, zo ook bij mijn jongste dochter. Een jaar of wat geleden begon voorzichtig haar belangstelling voor muziektheater. Il barbiere di Siviglia viel in de smaak, maar daar bleef het even bij. Toen volgde in korte tijd La traviata, The West Side Story en Candide (bij voorkeur de live registratie uit 1989 onder leiding van Bernstein zelf). En nu vraagt ze me ineens: ‘Is het mooi, The Rake’s Progress?’ Ik ben bezig met het voorbereiden van een reis, bekijk daartoe op dat moment een registratie van “The Rake” en heb niet direct een antwoord klaar, ik moet er even voor gaan zitten.
Liever lui dan moe
Is het mooi, The Rake’s Progress? Het libretto is in elk geval krachtig: “Rake” (de losbol) uit de titel is Tom, een plattelandsjongen van het soort ‘liever lui dan moe’. Dat is lastig als je wilt trouwen met je liefste lieveling, Anne Truelove. Gelukkig komt daar opeens een zekere Nick op de proppen met de erfenis van een onbekend, rijk en net gestorven familielid. Zijn achternaam Shadow had bij iedereen een belletje moeten doen gaan rinkelen maar in de vreugde van het aanstaande huwelijk gebeurt dat niet. Alleen vader Truelove ziet wat donkere wolken: “Een zo snel en makkelijk verworven fortuin zal, vrees ik, enkel zijn (i.e. Tom) zonden aanmoedigen.”
De duivel of de liefde
En zo gaat het ook. Eenmaal in de stad rept Tom nog wel wat over Anne, maar is het al gauw alleen vertier, drank en vrouwen dat hem in beweging brengt. Gelukkiger wordt hij er niet van en onder leiding van Nick Shadow – die natuurlijk niemand minder dan het hulpje van de duivel zelf is – maakt Tom de ene verkeerde beslissing na de andere. Tot een jaar later de rekening opgemaakt moet worden. Dan blijkt uiteindelijk dat diep in zijn hart de liefde voor Anne waarachtig nog aanwezig is. Maar de tol die Tom moet betalen is, is hoog: krankzinnig geworden sterft hij.
Maar terug naar de vraag van dochterlief, is het ook mooi, The Rake’s Progress? Absoluut, het is prachtig zeg ik haar. Luister maar naar het ontroerende wiegeliedje Gently, Little Boat dat Anne voor Tom in het gekkenhuis zingt. Haar rust is zo groot dat alle gekken – het is 18e-eeuws Engeland, dus veel begrip voor de psychisch zieken was er nog niet, laat staan een menswaardige behandeling en benaming – rustig worden.
Een Mozartopera door Stravinsky
De muziek in deze opera is onmiskenbaar Stravinsky. Officieel sloot de componist met deze opera zijn neoclassicistische periode af. En ja, voor een goede verstaander zijn de verwijzingen naar opera’s van Mozart zeker aanwezig. Maar misschien ook wel naar het werk van Verdi, of Donizetti, of Bellini. Maar hoe precies? Net op het moment dat je het denkt te weten, gaat Stravinsky weer zijn eigen weg: in harmonie, melodiek of ritmiek.
De neergang van Tom is een puur pleidooi tegen ledigheid dat Stravinsky met zijn librettisten Auden en Kallman in het model goot van een Mozartopera die Mozart zelf echter nooit geschreven zou kunnen hebben. Bron van inspiratie was de gelijknamige serie schilderijen van de 18e-eeuwse schilder Hogarth. Vooral de aanwezigheid van een violist in het laatste schilderij (The Madhouse) zette Stravinsky aan tot het schrijven van deze opera.
Tot slot laat ik mijn dochter luisteren naar misschien wel het bekendste deel uit de hele opera en niet voor niets: Anne’s aria en cabaletta over haar onzekerheid omdat ze niets meer van Tom uit de stad hoort (No word from Tom … Quietly, night met een geweldige fagotpartij) en dan besluit zelf poolshoogte te gaan nemen (I go, I go to him).
Ik moest echt even gaan zitten voor een ogenschijnlijk eenvoudige vraag, maar er rolde uiteindelijk een volmondig “ja” uit. Dat heeft zijn vruchten afgeworpen, want de muzikale ontwikkeling van de jongste is naar mijn genoegen nog volop “In Progress”.
Barbara Hannigan dirigeert op 20 mei The Rake’s Progress in de Philharmonie van Parijs