Componist: Pjotr Iljitsj Tsjaikovski

Première: 04-03-1877 te Moskou

Korte inhoud

Akte 1
Het is de dag van prins Siegfrieds 21-ste verjaardag. Zowel in het kasteel als in het dorp wordt er gefeest. De koningin schenkt Siegfried een kruisboog en maant hem aan te trouwen. Zij kondigt aan dat er de volgende avond een groot bal zal gegeven worden waarvoor een aantal prinsessen uitgenodigd zijn. Siegfried moet een van hen als bruid kiezen.
De prins vertrekt naar het dorp waar tot laat in de avond gedanst wordt. Plots vliegt een groep zwanen over het woud. Siegfried en zijn vrienden beslissen op de zwanen te jagen.
Akte 2
Op zoek naar de zwanen dringend de jagers het bos in. Siegfried blijft alleen achter bij een verlaten meer dat in het maanlicht baadt. Op deze plaats houdt de duivelse tovenaar Von Rothbart jonge meisjes die hij in zwanen veranderde, dag en nacht gevangen houdt. Als Siegfried op een zwaan wil schitten, verandert de zwaan voor zijn ogen in een prachtige jonge vrouw. Zij vertelt hem dat zij prinses Odette is die met haar gezellen ontvoerd is door een boze tovenaar, Von Rothbart, die de meisjes betoverd heeft zodat zij overdag zwanen zijn en alleen 's nachts weer tijdelijk meisjes worden.
Ze kunnen alleen gered worden door de eeuwige liefde van een jongeman. Siegfried is onmiddellijk verliefd geworden op Odette en vastberaden de betovering te verbreken. Hij zweert haar eeuwige trouw en vraagt haar naar het bal te komen zodat hij haar als bruid kan kiezen. Bij het aanbreken van de dag worden de zwanen door de wil van de tovenaar verplicht weg te vliegen.
Akte 3
Tijdens het grote bal weigert Siegfried te kiezen uit de prinsessen die zijn moeder voor hem heeft uitgenodigd. Geen van hen is Odette en hij houdt enkel van haar. Plots komt een onaangekondigde gast aan. Het Is Von Rothbart, die zich als edelman vermomd heeft. Bij hem is zijn dochter Odile, die door de toverkracht van haar vader als twee druppels water op Odette lijkt. Siegfried is ervan overtuigd dat het Odette is en verklaart dat zij zijn bruid wordt.Op dat moment ziet hij Odette achter het raam verschijnen. Zij tracht wanhopig Siegfried te waarschuwen. Hij begrijpt nu dat hij door de wil van Von Rothbart zijn eed aan Odette verbroken heeft en dat de betovering nooit meer ongedaan kan gemaakt worden: Odette zal altijd een zwaan moeten blijven. Von Rothbart en Odile verdwijnen triomfantelijk. Siegfried spoedt zich ijlings naar het meer om Odette te vinden.
Akt 4
Het is weer nacht aan het meer. De zwaanmeisjes wachten angstig de terugkeer van Odette af die hen het slechte nieuws vertelt. Von Rothbart lokt een hevige storm uit om het Siegfried onmogelijk te maken Odette te ontmoeten. Maar niets kan hem tegenhouden en zij vinden elkaar terug.
Op dit moment in het ballet zijn er verschillende versies ontstaan hoe het verder gaat. In de originele uitvoering, zich beiden realiserend dat de betovering nimmer verbroken kan worden, plegen Siegfried en Odette samen zelfmoord door in het meer te springen en zichzelf te verdrinken. Ook Von Rothbart sterft omdat hij door hun keuze voor de dood de macht over hen is verloren.
In latere versies zijn er vele variaties ontstaan op dit slot, waarin het onherroepelijke, tragische slot verzacht werd. De slotscènes variëren van positief romantisch tot tragisch romantisch met vele tussenvormen. Zo bestaat er ook de variant waarin een slotgevecht geënsceneerd wordt tussen de tovenaar en de prins. De prins wint door één van de zwanenvleugels van de tovenaar te breken waardoor de betovering alsnog verbroken wordt en Odette haar zwanengedaante kwijtraakt.

Toelichting

Het Zwanenmeer schreef Tsjaikovski op verzoek van het Keizerlijk Theater in Moskou. De première in het Bolsjojtheater in 1877 was een verkorte versie van het complete werk. Aanvankelijk was het ballet geen groot succes omdat het publiek moest wennen aan het gegeven dat de muziek zo'n overheersende rol vervulde en de choreografie er dienstbaar aan was. Pas na de dood van de componist werd het werk voor het eerst in zijn volledige lengte uitgevoerd, op 17 februari 1895 in Sint-Petersburg, in een choreografie van Petipa en Ivanov. En pas toen begon de zegetocht van dit ballet. Het is uiteindelijk een van de meest uitgevoerde balletten ter wereld geworden en de meeste huidige uitvoeringen sluiten in de gekozen choreografie nog nauw aan bij de choreografieën van Petipa en Ivanov.