Reisverslag: Boekarest september 2019

Gisteren vertrokken we naar Boekarest en inmiddels zijn we al helemaal in stad en het Enescu-festival ondergedompeld. Onze eerste dag begon goed met een concert in het Sala Mare a Palatului, de concertzaal waar voorheen het gestaalde partijkader van Ceausescu bijeenkwam. Helaas was sopraan Kristine Opolais verhinderd door ziekte, maar Laura Aikin was zo collegiaal om in te springen in Enescu’s mooie liedcyclus Sept chansons de Clément Marot. Met de spectaculaire ouverture van Webers Der Freischütz – de opera waarover mijn collega Benjamin Rous zo aanstekelijk schrijft in zijn net verschenen boek – en gevolgd door Brahms monument van een Vierde Symfonie, vormde het concert een mooie opening van onze vijfdaagse.

Stadsrondrit

Vanmorgen vertrokken we al redelijk vroeg op de stadsrondrit door Boekarest, met als eerste stop het megalomane Paleis van het Volk van Ceausescu ofwel het huidige Parlementspaleis. Het zestiende-eeuwse kerkje dat in zijn geheel 300 meter werd verplaatst om ruimte te maken voor dat gigantische bouwproject was de volgende stop. Een van de zeldzame gebouwen die gespaard bleef van de nietsontziende sloopkogel, vormde het een intiem contrast met de opulentie waar we even daarvoor doorheen liepen.

Het opulente interieur van het Paleis van het Volk in Boekarest (Foto: Saskia Cohen)
Het opulente interieur van het Paleis van het Volk in Boekarest (Foto: Saskia Cohen)

Villazón in het Atheneum

Na de lunch in de ambassadewijk was er na een korte pauze ons eerste concert van de dag. Rolando Villazón zong in de prachtige zaal van het Atheneum een Spaanstalig liedprogramma, uitstekend begeleid door Carrie-Ann Matheson. En wat een feest wisten ze ervan te maken. Villazón bleek een showman pur sang die de zaal moeiteloos om zijn vinger wist te winden. Met zijn directe, open en ontwapenende manier van zingen, wist hij alles en iedereen te bereiken. Er waren mooie liederen van de Catalaanse componist Federico Mompou, licht absurdistische gedichten getoonzet door Silvestre Revueltas en een soepel swingende tango van Nepomuceno. En tussendoor kreeg het telkens verzittende publiek dat zelfs nog tijdens het concert op zoek bleef naar nog betere plekken een koekje van eigen deeg. Villazón legde het concert even stil, nodigde het publiek op het podium uit om opzij van hem te gaan zitten en begon ook zelf met stoelen te sjouwen tot hilariteit en plezier van iedereen.

Handgeschreven partituur in de villa van George Enescu (Foto: Saskia Cohen)
Handgeschreven partituur in de villa van George Enescu (Foto: Saskia Cohen)

Villa van George Enescu

Op onze derde dag in Boekarest stond een bezoek op het programma aan de imposante villa van George Enescu, waar deze componist, violist, dirigent, docent en muzikaal wonderkind heeft gewoond. Hier was zijn beroemdste leerling Yehudi Menuhin zijn gast bij een bezoek in 1946. Na de lunch bij het befaamde restaurant Cimu cu Bere, was er ‘s middags het concert van Maxim Vengerov en het Orchestre Philharmonique de Monte Carlo. Vengerov was hier voornamelijk als dirigent te horen, maar hij opende als violist het concert met een wonderschoon gespeelde Ballade van Enescu. Daarna verruilde hij de viool voor de baton en ging hij orkest en de fijngevoelig en krachtig spelende cellist Gautier Capuçon voor in Tsjaikovski’s Rococo-variaties en het Andante cantabile. Voor Tsjaikovski’s Zesde Symfonie, de ‘Pathétique‘ nam Capuçon na de pauze plaats in het geweldig spelende orkest, dat onder Vengerov zong en stampte om uiteindelijk in het laatste deel in verstilling te eindigen.

Door naar het volgende concert…

Veel tijd om hiervan te bekomen was er niet, want we wandelden naar concert nummer twee in de nabij gelegen paleiszaal. Daar klonk het De Profundis (2015) van de jonge componist Alexey Retinsky, waarna pianiste Andrea Silocea imponeerde in Sjostakovitsj’ Tweede Pianoconcert. Enescu’s Tweede Symfonie besloot de avond, waarbij dirigent Vladimir Jurowski tijdens het applaus Enescu’s partituur als tafelen der wet boven zijn hoofd verhief.

Dirigent Vladimir Jurowski en pianiste Andrea Silocea (Foto: Saskia Cohen)
Dirigent Vladimir Jurowski en pianiste Andrea Silocea (Foto: Saskia Cohen)

Nationale Museum voor Schone Kunsten

Onze vierde dag in Boekarest begon met een bezoek aan het Nationale Museum voor Schone Kunsten van Roemenië. Gevestigd in het voormalige koninklijk paleis zijn hier de Europese en de Roemeense kunstcollecties te zien. Mooie iconen, enkele indrukwekkende brokaten rituele mantels – al dan niet in Venetië vervaardigd – maar ook interessante werken van kunstenaars in negentiende en twintigste eeuw die goed de Franse kunst in het oog hadden of daar gevestigd waren, zijn hier te zien. Een mooie presentatie toont werk van Brancusi: verschillende figuratieve sculpturen, maar ook enkele modernistische werken. Ook de Europese afdeling bevatte hoogtepunten waaronder een paar indrukwekkende werken van Goya. We lunchten buiten op het terras, want het weer is nog altijd goed zonnig en nazomers warm hier.

Icoon in de collectie van Nationale Museum voor Schone Kunsten (Foto: Saskia Cohen)
Icoon in de collectie van Nationale Museum voor Schone Kunsten (Foto: Saskia Cohen)

Laatste concert in het Atheneum

Na een korte rustpauze in het hotel was er het laatste concert in het Atheneum, dat werd verzorgd door niemand minder dan Bryn Terfel. Die overrompelde niet alleen met zijn stem maar ook met zijn volkomen natuurlijke theatrale persoonlijkheid iedereen. In de intimiteit van deze zaal was dat des te indrukwekkender. Hij was Wotan die afscheid neemt van zijn dochter Brünhilde, trok als schoenlapper Hans Sachs uit de Meistersinger al zingend een schoen uit en was als Boito’s Mephistofeles angstaanjagend, inclusief een keihard fluiten op zijn vingers waarmee hij ons de stuipen op het lijf joeg.

Bryn Terfel in het Atheneum (Foto: Saskia Cohen)
Bryn Terfel in het Atheneum (Foto: Saskia Cohen)

Lichter repertoire was er onder andere met ‘Some enchated evening’ uit South Pacific en tot slot Tevje’s ‘If I were a rich man’ uit Anatevka. Niet alleen bloemen nam de zanger na afloop in ontvangst, maar uit het publiek dook ook een dame op met een grote doos Roemeens gebak, door Bryn Terfel dankbaar in ontvangst genomen. Daarna ging het door naar het avondconcert met Enescu’s PastoraleFantaisie, en het wonderschoon gespeelde Vioolconcert van Korngold. De jonge Australische sterviolist Ray Chen speelde in Korngold en ook in de toegiften, Paganini en Variaties op Walzing Mathilda, de sterren van de hemel. Na de pauze volgde de verhalende Manfred Symfonie door Tsjaikovski, waarna we nog even erg gezellig de lokale pub indoken en gezamenlijk het glas hieven op de muziek.

Traditionele houten kerk in het Dorpsmuseum in Boekarest (Foto: Saskia Cohen)
Traditionele houten kerk in het Dorpsmuseum in Boekarest (Foto: Saskia Cohen)

Terug naar huis

Na een groot deel van de groep te hebben uitgezwaaid – op weg naar de kloosters van Moldavië – vertrokken wij als achterblijvers nog naar het Dorpmuseum in Boekarest, een openluchtmuseum waar sinds 1936 typische huizen, kerkjes, smidsen en diverse soorten molens naar toe zijn gebracht. In ingedikte vorm hebben we zo toch een indruk van het landelijke culturele erfgoed van Roemenië. We dronken koffie onder de bomen op het terras van een historisch café annex stokerij en bezochten eenmaal terug in het centrum nog het restaurant waar we gisteren ook heerlijk lunchten. Dit groepje reizigers is nu weer onderweg naar de luchthaven, nog nagenietend van alle muzikale en culturele indrukken. Een goede reis voor onze vrienden in Moldavië, wij gaan alvast vooruit, terug naar Nederland!

Boekarest – reizen door het verleden

Reisjes door het verleden; stortvloeden van herinneringen, associaties en belevenissen uit mijn muzikale loopbaan als altviolist, muziekstukken, namen van dirigenten en solisten, daartussen zelfs oude vrienden. Dat betekent het lezen van reisbeschrijvingen van aankomende MUSICO-reizen voor mij.

Dat is ook het geval van de reis naar het Enescu Festival in Boekarest. Een prachtig muziekprogramma (uit het adembenemende totaalplaatje van 84 concerten) dat we met MUSICO-liefhebbers gaan meemaken. Ondanks dat muzikale souvenirs bijna onmogelijk zijn in woorden uit te drukken, ga ik enkele in mijn herinnering  gegraveerde ontmoetingen verwoorden vanuit volgende trefwoorden.

Roemenië

Roemenië ken ik van verhalen, als het geboorteland van zowel een oude vriendin met joodse wortels als mijn altvioolleraar aan het Haagse Conservatorium. Voor de studie daar ben ik naar Nederland gekomen!

Iedere MUSICO-reis begint vanzelfsprekend met een grondige voorbereiding. Maar op deze reis vertrek ik deels met frisse blik, omdat ik het land voor het eerst ervaar. Een van de supermooie concertlocaties heb ik altijd al willen zien: het Roemeens Atheneum waar premières van Enescu’s muziek honderd jaar geleden klonken!

Ateneul Roman, Boekarest
Ateneul Roman, Boekarest

Enescu

Georges Enescu (1881-1955), componist, universele genie en de naamgever van het festival is een nationaal held in zijn geboorteland. Maar in de gedachten van musici hoort hij bij de grote vioolvirtuozen en leermeesters van de Europese strijkspeltraditie. Voor Yehudi Menuhin heeft zijn leraar Enescu ‘het licht gegeven dat zijn hele bestaan heeft bezield’. In de uitstraling van de legendarische Menuhin heb ik als student aan de Menuhin-Academie in Zwitserland enkele onvergetelijke momenten mogen vertoeven. Dus voel ik me ook als een muzikaal kleinkind van de grote Enescu!

Twee op het festival uitgevoerde buitengewoon aangrijpende werken brengen mij terug naar mijn allereerste weken als achttienjarige orkestmusicus bij Finse regionale orkesten.

Een heftig emotioneel geladen symfonie

Tsjaikovski’s Zesde Symfonie, Pathetique, zijn laatste heftig emotioneel geladen symfonie, speelde ik onder leiding van de violist-dirigent Igor Bezrodnyi. Volgens hem moest de lucht tussen en om de mensen heen in de zaal met de muziek worden gevuld. Zulke diepgang en passie heb ik sindsdien zelden meegemaakt bij een dirigent. Een mooie opmaat tot mijn orkestervaring.

In Boekarest trotseert de jonge sterviolist Ray Chen de uitdaging van het vol romantische Vioolconcert van Korngold waar Jascha Heifetz ooit een bijna ongeëvenaarde opname van heeft gemaakt. Chen wil naar eigen zeggen zich spiegelen aan de eigenschappen van grote vioolvirtuozen van Heifetz tot Kreisler, Oistrach en Milstein – ik ben benieuwd!

Ray Chen
Ray Chen

Maxim Vengerov

De Russische violist van iets oudere generatie vind ik juist uitblinken in een genre waar je mannen van de jongens kunt scheiden; de viool-encore’s. Vengerov weet met verbeeldingskracht en verfijnde smaak virtuoos geparfumeerd kleurenpalet van karakterstukken van weleer te pakken. Hij stapt in Boekarest gelukkig heel eventjes van de dirigentenbok af om Enescu’s Ballade voor viool en orkest te spelen!

Brahms Vierde Symfonie

Ik heb een onvoorstelbaar geluk gehad om veel werken van het grote orkestrepertoire de allereerste keer met de beste orkesten en dirigenten van de wereld te mogen spelen! Mijn eerste ervaring met de gepassioneerd prachtige Brahms-symfonie deed ik met de toen kersverse chef van het Symfonieorkest des Bayerischen Rundfunks, Lorin Maazel op hun eerste gezamenlijke tournee.

Maazel met zijn zes miljoen Duitse mark jaarsalaris was zeker de duurste dirigent die de Bayerische hoofdstad in z’n geschiedenis had gezien. Maar waarschijnlijk ook ieder cent waard, zo indrukwekkend was zijn gemak, vakkundigheid en inspirerende grootsheid.

‘Bitte, again’

Het Academisch Symfonieorkest van de Russische Federatie ‘Evgeny Svetlanov’ dat we in Boekarest twee keer zullen horen, draagt de naam van de voormalige chef van het Residentie Orkest. Toen ik in het Haagse Orkest meespeelde, was ik onder de indruk van de ernst en aanbidding die het orkest voor haar chef toonde. Er werd gezegd dat Svetlanov, de Oost-Indisch dove dirigent met beperkte taalkennis, zijn vermogen zich perfect uit te drukken zonder woorden van zijn moeder, een mime-speelster, heeft geleerd. ‘Bitte, again’ (met dik Russisch accent) is eigenlijk alles wat ik al die jaren Svetlanov heb horen zeggen!

Ongemakkelijk maar grappig waren de momenten tijdens concerten als Svetlanov na zware muzikale inspanning, tussen de delen van een symfonie, even ging zitten om op adem te komen. De rug naar het publiek toegekeerd, na het grondig fatsoeneren van zijn haar, kon de maestro verder met de symfonie!

Omdat Svetlanov korte en compacte repetities prefereerde, was het orkest gedwongen zich tijdens de uitvoeringen intens te concentreren. Dat ze dan veelal sterren uit de hemel speelde, is levend bewijs van voortreffelijke communicatie op puur muzikaal niveau!

Michael Sanderling

In Boekarest dirigeert Michael Sanderling, een van de drie dirigerende zonen van de legendarische Kurt Sanderling, die ik nog heb meegemaakt bij het Concertgebouworkest in de laatste jaren voor zijn pensionering in de 90-jarige leeftijd.

De zachte stem en uiterst beschaafde karakter van de maestro bracht een muisstille sfeer van eerbied teweeg tijdens de repetities onder de kroonluchters van de grote zaal. In de avond leidde hij de monumentale Bruckner-symfonie met krachtige en stabiele verschijning. De volle klank van het orkest was toe te schrijven aan de anekdote van de dirigent eerder op de middag over Bruckner zijn wekelijkse visites naar een etablissement met een rood lampje. Kracht van verbeelding en gezamenlijke focus!

Bryn Terfel

De naam van de Britse bas-bariton Bryn Terfel staat evenzo in de schatkamer van mijn herinneringen onder ‘muzikale hoogtepunten met het Koninklijk Concertgebouworkest’. De joviale wereldster Terfel met een baseball-petje transformeerde zich op het podium van de Nederlandse Opera in de gemene Scarpia van Verdi’s Tosca. Hij joeg hij ons de stuipen op het lijf, zijn enorme stem en kwade karakter spatten uit het podium – onvergetelijk!

Bryn Terfel

In Boekarest vertolkt Terfel werken van Richard Wagner. Als student op het balkon van de Bayerische Staatsoper verloor ik me voor het eerst in het gevoel van tijdloosheid tijdens Wagner-opera’s. Ik keek mijn ogen uit hoe de spelers urenlang de lastige orkestpartijen zaten door te ‘vreten’.  Binnen enkele jaren zat ik bij de Nederlandse Opera met diezelfde noten voor mijn neus.

Tweede Pianoconcert van Rachmaninov

Er zijn stukken waarbij je altijd aan iemand moet denken. Het stukje uit Kurt Weill’s Dreigroschenoper, dat Bryn Terfel ook zingt, was lievelingsmuziek van mijn aan ALS overleden oom. De noten van Rachmaninov zijn verre geluiden van mijn pianospelende tienerliefde. Sindsdien heeft deze overweldigende muziek gelukkig regelmatig op mijn lessenaar gestaan, laatst op tournee naar Japan met het Residentie Orkest en Jaap van Zweden.

Zijn er muziekstukken die ú terugbrengen naar onvergetelijke plekken of mensen? Of maakt u liever nieuwe herinneringen?

De goede oude tijden zijn hier en nu

Een collega-cellist zei eens: ‘De goede oude tijden zijn hier en nu!’ Laten we daarvan genieten en samen in Boekarest nieuwe reisherinneringen en muzikale associaties gaan oogsten!

Na afloop van het festivalbezoek in Boekarest reist u wellicht onder leiding van een lokale gids door naar Moldavië; dan zal ik jaloers zijn op de herinneringen die u in dát mythische land gaat vergaren!